ادامه دارد...

  کوروش کبیر٬ پیش از عزیمت٬ تدابیری برای جانشینی خود اندیشده بود. او پسر ارشد خود کبوجیه را که قصد داشت پادشاهی خود را به او بدهد به پارس فرستاد. این تذکر هرودت یک بند از کتزیاس تایید میکند. کزنفون در مفهومی داستان شده به روایت خود شرایط و احوال مرگ کوروش در پارس شرح میدهد.واپسین سخنانی که پادشاه محتضر در حضور دو پسر خویش کبوجیه ارشد و کهتر بیان داشته است٬ نقل میکند. این تنااخسارس یا تنییوخسارکس همان است که در کتیبه بیستون و در چندین سند بابلی٬ اسم بردیا یافته است و هرودت او را اسمردیس نامیده است. مطابق این نقل قول انگاه کوروش به تقسیم وظایف و تکالیف میان فرزندان خود پرداخته است. کبوجیه به منزله وارث معرفی میشود و به بردیا حکومت بسیار وسیعی در اسیای مرکزی داده میشود و از این امتیاز بهرهمند میشود که هیچگونه خراجی به حکومت مرکزی ندهد که میتوان ان را نوعی تیول داری دانست که هدف از ان ارام کردن خشم و دلتنگی احتمالی کسی باشد که وصول به عالیترین منصب مملکتی از او درغ شده باشد. بعد از مرگ کوروش کبیر٬ کبوجیه بدون هیچگونه دشواری ظاهری برتخت مینشیند و جنازه پدر را به پاسارگاد می اورد و در مقبره ای که در زمان حیاتش٬ بنا شده بود دفن میکند.

  و اما شرح ماجرای کشته شدن کوروش کبیر:

   شاه ماساژتها که مملکت او میان دریای خزر٬ دریاچه ارال و میان رودهای سیحون و جیحون قرار داشت تازه مرده بود. مردمی که این شاه بر انها حکومت میکرد از لحاظ خشونت و تند خویی و خلقیات ناهنجار معروف بودند. هرودت مینویسد: میگویند که این مردم مانند حیوانات در ملاء عام جفتگیری میکنند. و با این حال سپس می افزاید که : انها ملتی شجاع و بزرگ بودند.

  بنا به رسم مردم چادرنشین قفقاز٬ همسر شاه ملکه تومیریس جانشین او شد. کوروش کبیر که تصور میکرد موقعیت مصاعد است به ملکه جدید پیشنهاد اتحاد و حتی از او خواستگاری کرد. تومیریس که شامه اش خطری را بوییده و از ان بیم داشت که مبادا کشورش سرانجام در دست شاهی که تمام منطقه را تسخیر کرده بود تحلیل رود٬ پیشنهاد کوروش کبیر را رد کرد...  بنابراین کوروش تصمیم گرفت به سوی سرزمین ماساژتها لشکرکشی کند. از پارتها و هیرکانیها که عمویش هیشتاسب بر ان فرمان میراند  و سازماندهی اتش او را تسهیل کرد٬ عبور نمود. کوروش کبیر وقتی هنوز در شهر بارن بود٬ کرزوس پیر٬ شاه سابق لیدی را همراه خود برداشت تا شاید از توصیه های مفید او استفاده کند.

   فوج مهندسان در انتداد رودخانه جیحون در کار خود شتاب میکردند. سپاه ایران اماده میشد تا از رود بگذرد و سرزمین ماساژتها را تسخیر کند. پل های قایقی زیادی برروی رودخانه انداخته شد. تومیرس که خطر پارسها را غریب الوقوع میدانست پیامی برای کوروش کبیر فرستاد که هرودت ان را چنین مینویسد: ای پادشاه مادی ها٬ تو را اندرز میگویم که از این کار دست برداری٬ چون به هیچ روی جای اعتماد و یقین نیست که اقدام تو سرانجام مطلوبی داشته باشد. پس از من بشنو٬ اگر عزم خود را در زورازمایی با ماساژتها جزم کرده ای از اقدام طاقت فرسای پل سازی چشم بپوش. لشکر من تا مسافت سه روز از حد رودخانه عقب نشینی خواهند کرد سپس تو پیشروی خود را اغاز کن یا اگر ترجیح میدهی خودت نیز همین اندازه عقب نشینی کنی ما حاضریم در ان سوی رودخانه با تو رودرو شویم.

  نخستین واکنش شاه ایران که مورد تایید سردارانش نیز قرار گرفت این بود که پیشنهاد ملکه ماساژتها را قبول کند و سپاه حریف را به خارج از سرزمینش بکشاند.هنگامی که پارسها درصدد ان بودند که پاسخی به ملکه ماساژتها بدهند٬ کرزوس عقیده ای مخالف اظهار داشت و به کوروش کبیر گفت: به عقیده من اگر بگذارید دشمن به این طرف رودخانه بیاید این خطر پیش می اید که در صورت شکست نه فقط میدان جنگ عرصه بر تو تنگ میشود بلکه کار امپراطوری نیز لنگ خواهد شد. چون اگر انها پیروز شوند از پیشروی بیش تر باز نخواهند ایستاد و قلمرو تو هم مورد تاخت و تاز قرار خواهد گرفت  و هرگاه برعکس پیکار به کام تو برگزار شود این پیروزی نتایج اندکی خواهد داشت. بهتر ان است که تو پا در سرزمین دشمن بگذاری و ایشان را در انجا سرکوب و تعاقب کنی.

  سالنامه بر این امر تاکید دارد که در زمان غیبت نبونید (که در این زمان تا سال هفتم اش در عربستان در شهر تیمه بسر مبرده است) جشن سال نو بابلی ( اکیتو ) با شکوه و عظمت سنتی مرسوم بر پا نمیشده است. در استوانه٬ نبونید به منزله یک پادشاهی بی دین معرفی شده است که تندیسهای الوهیت را به تبعید فرستاد و پرستش مردوک شاه خدایان را به فراموشی انداخت و کیشی را که مورد خواست انان نبود بر مردم تحمیل کرد. استوانه همچنین٬ نبونید را در قبال رعایایش٬ پادشاهی غیر عادل معرفی میکند: پیوسته بر شهر خود ظلم روا میداشت. هر روز...مردم را ازار داد و با قیدوبندی بی رحمانه همه را ذلیل کرد. در مدیحه نیز نبونید با همین بیان تند و خشن معرفی شده است: او متهم به همه زشتی ها و مظالم است و بالاخص اینکه جشن سال نو بابلی را از میان برده است تا کیشی را که در حران به افتخار خداوند سین بر پا میدارند٬ به جای ان بنشاند. همچنین در پیشگویی شاهانه گفته میشود که نبونید افریننده سلسله ای است که بنای حکومت خود را بر حران گذاشته است و مراسم سال نو را منسوخ و مردم اکد را تحت ستم داشته است.

  به نوشته استوانه بر میگردیم٬ میگوید که در چنین شرایطی مردمان سومر و اکد از نبونید روی برگرداندند و تضرع به درگاه مردوک بردند. مردوک را بر بابلیان رحمت امد پس انگاه شاهزاده ای یافت که مطابق خواست ان بود و دست او را گرفت. از کوروش کبیر٬ پادشاه شهر انشان نام او را به زبان راند و انگاه اسم او را با پادشاهی سراسری همراه کرد٬ با رضایت خاطر از کوروش (که کمکهایش به او امکان داد تا سرزمین گوتیوم را متصرف شود و بر مادیها پیروزی یابد.) مردوک او را به سوی بابل٬ به سوی شهر خودش٬ فرمان به رفتن داد و او را وادار کرد تا راه بابل پیش گیرد و مانند یک دوست و یک رفیق راه٬ در کنار او حرکت کرد. بنابراین٬ کوروش کبیر به عنوان برگزیده عظیم الشان خدای بزرگ بابل٬ بدون جنگ و نبرد در راس سپاهیان خویش به بابل ورود کرد و به این ترتیب٬ مردوک شهر خود٬ بابل را از فنا و نابودی رهایی بخشید و نبونید٬ همان پادشاهی را که پرستنده او نبود٬ به کوروش تسلیم کرد. مردمان بابل همه انها٬ همه سرزمین سومر و اکد٬ بلندپایگان و حاکمان٬ همگی در برابر پادشاهی او (کوروش کبیر) سر به تعظیمی تمام پایین اوردند٬ چهره هایشان روشنی یافت. در بخش دوم استوانه٬ کوروش کبیر ضمیر اول شخص به کار میبرد و بعد از معرفی مقام و مناصب خویش در دو جا تکرار میکند که او و ارتش او به صورت صلح امیز وارد بابل شده اندبعد به جزییات کارهای خداپسندانه و مقدسی که انجام داده است میپردازد و از جمله بازگرداندن تندیسهای الوهیتهایی که نبونید تبعید کرده بود اشاره میکند. همچنین سالنامه نبونید نیز اشاره میکند به اینکه نخستین گروه سپاهیان پارسی به فرمان گئوبروو بدون هیچگونه جنگی وارد بابل شدند و با فرا رسیدن کوروش صلح و ارامش حاکم شد.

  به عقیده بنده از متون بالا تنها میشود قسمتی از حقایق را کشف کرد و در واقع نادرست به نظر میرسد که بابل بدون هیچگونه مقاومتی تسلیم فاتحان شده باشد. سالنامه حتی اشاره ای مستقیم به نبردی دارد که در اپیس بر کنار دجله٬ در پاییز سال ۵۳۹ پیش از میلاد روی داده و کوروش کبیر در ان فاتح شده است و سالنامه ادامه میدهد در چهاردهمین روز٬ شهر سیپور بدون جنگ به تصرف درامد و نبونید پس از عقب نشینی در بابل دستگیر شد. تسخیر بابل به تاریخ ۱۲ اکتبر سال ۵۳۹ پیش از میلاد ثبت شده است.

  پیش از انکه به موضوع تسخیر بابل به معنای خاص ان برگردیم٬ ضرورت دارد اشاره کنیم که مخاصمات مستقیم میان پارسی ها و لشکریان نبونید شاید قبل از سال ۵۴۰ اغاز شدند که این بدان معناست که نبونید تدابیری اتخاذ کرده بود که نگذارد پارسیها بر تندیسهای خدایان بابلی دست یابند و نشان میدهد که بدون شک خطر پارسیان فوق العاده نزدیک احساس میشده است. یکی از متون نیز اشاره ای به منازعه و درگیری در منطقه اوروک از اغاز زمستان سال ۵۴۰ دارد.

  تا انجا که از باسازی این واقعه بر می اید٬ ماجرای گئوبروو نخستین افسر کوروش که وارد بابل شده است٬ حتی این نکته را معلوم میسازد که هجوم به مستملکات نوبابلی از تاریخی باز هم جلوتر اغاز شده بود. گئوبروو در سالنامه به سمت والی سرزمین گوتی ها (گوتیوم) معرفی شده است. در استوانه نخستین پیروزیهای کوروش کبیر٬ پادشاه محافظت شده مردوک٬ پیروزیهایی است که بر سرزمین گوتیوم و بر مجموعه سپاهیان ماندا(مادها) نصیب او شده است. این گئوبروو احتمالا همان گبریاس است که بنا به نوشته کزنفون طرف بابلیها را ترک کرده و به کوروش کبیر پیوسته بود. تو بر منطقه وسیعی فرمان میراند که در مرزهای ان سرزمین نو بابلی اغاز میشد. کوروش کبیر حمله خود را علیه بابل از سرزمین گبریاس اغار کرد. گبریاس بود که ارتش کوروش کبیر را هدایت کرد و هم او بود که بابل را تشخیر کرد. بنابراین روایت کزنفون با همه جنبه داستانی که در ان است٬ به نظر میرسد بر اساس و مبنای انتقال شفاهی ماجرای گئوبروو استوار شده است. این شخص می بایستی والی یکی از سرزمینهایی باشد که در اطراف رودخانه دیاله واقع شده بود و چندین سال قبل از ۵۴۰ ترک انقیاد کرده و به فرمان کوروش کبیر درامده است. هرودت نیز تصریح میکند که کوروش کبیر در زمان حمله خود به بابل٬ از همین منطقه دیاله که جاده ای ان را به اپیس می پیوسته است عبور کرده است. بنابراین معلوم میشد که نبونید لشکریان خود را در این شهر (اپیس) گرد اورده بود تا راه عبور از دجله را بر سپاهیان کوروش ببندد. قتل عامهایی که پس از جنگ به وسیله کوروش کبیر انجام گرفته است از شدت و خشونت پایداری ارتش نوبابلی حکایت میکند. احتمالا در همین زمان یا شاید کمی بیش از ان است که شوش نیز مسخر کوروش کبیر گشته است و اخرین پادشاهی نوعیلامی برای همیشه نابود شده است.

  تصرف سیپار و عقب نشینی نبونید به سوی بابل٬ ظاهرا معلوم میسازد که پادشاه نوبابلی تصمیم گرفته بود در پایتخت خود علیه کوروش کبیر به مقاومت دست بزند. بر اساس نوشته هردوت پس از نزدیک شدن کوروش کبیر٬ بابلیها با اسلحه از شهر خارج شدند و به انتظار او ایستادند و هنگامی که کوروش کبیر به محدوده شهر رسید٬ با او به جنگ پرداختند و چون شکست خوردند به داخل شهر عقب نشینی کردند. براساس نوشته برس ارتش نوبابلی تحت فرماندهی خود نبونید بوده است که بعد از شکست به بورسیپا پناهنده شده است. با این همه کوروش کبیر هنوز در پیروزی کامل نبوده است. هرودت تاکید دارد که بابلیها به اندازه ای اذوقه و ذخایر گرد اورده بودند که قادر باشند چندین سال به مقاومت دست بزنند و او نیز مانند کزنفون از نگرانی کوروش بحث میکند که قدرت نداشته شهری را که به شدت مستحکم است و سپاهیانی کاملا مصمم به پایداری٬ از ان دفاع میکنند٬ به تصرف دراورد. منحرف کردن مسیر اب رودخانه فرات به کوروش کبیر اجازه داد تا بخشی کوچک از سپاهیان خود به فرماندهی گئوبروو وارد بابل سازد. گئوبروو با استفاده از این موقعیت که مردم شهر جشنی بزرگ برپا داشته بودند. معبد اساهیل را محاصره کرد و بر قلاع دست یافت.چند روز بعد کوروش کبیر با تشریفات رسمی وارد بابل شد. نبونید زندانی ولی زنده نگه داشته شده بود و از نیمه اکتبر ۵۳۹ لوحه های گلی بابلی تاریخ خود را از نخستین سال فرمانروایی کوروش کبیر اغاز کردند.

  با این همه تصرف سارد٬ تمام مسئله را فیصله نمیداد. شهرها و فرمانروایان آسیای صغیر نیز باید سر به اطاعت میگذاشتند. فقط شهر میله (ملیطه) قبل از سقوط سارد اعلام اطاعت کرده بود و از این طریق موفق شده بود با کوروش (قراردادی با همان شرایط و مقررات کرزوس) امضا کند٬ که این شهر را از هجوم سپاهیان پارس محفوظ میداشت و از ارامش برخوردار بود. بر اساس نوشته هرودت: یونی ینها و ائولی ینها٬ بلافاصله بعد از انکه پارسیان لیدی را تصرف کردند٬ نمایندگانی به سارد به حضور کوروش کبیر اعزام داشتند و پیشنهاد کردند تا با همان شرایطی که بر کرزوس رفته است٬ انها نیز سر به فرمانبرداری بگذارند. کوروش کبیر مخالفت کرد و خواست تا شهرهای یونانی بی قید و شرط تسلیم شوند. به این ترتیب شهرهای یونانی در برابر دو انتخاب قرار گرفتند: یا تسلیم خواسته های کوروش کبیر و یا اماده مقاومت کردن. انها راه دوم را برگزیدند و در شهرهای خویش به ساختن استحکامات پرداختند و همچنین سفیرانی به اسپارت اعزام داشتند و تقاضای یاری کردند. اسپارتی ها تقاضای یونیه ایها را رد کردند لیکن ناظرانی به حضور کوروش کبیر فرستادند و ادعا کردند که به شاه تاکید کرده اند تا مبادا هیچیک از شهرهای سرزمین یونان را مورد هجوم خود قرار دهد. که باید گفت اگر چنین درخواستی هم شده باشد چندان واقع بینانه به نظر نمیرسد. در هر حال کوروش کبیر تقاضای اسپارتی ها را با تفرعن و حتی با تحقیر رد کرده است. بنابراین شهرهای یونان در برابر جهانگشای پارسی تنها ماندند.

  حکمرانان شهرهای یونانی به رغم تنهایی خود و شکست لیدی احتمالا بر روی یک عنصر موافق حساب میکرده اند. هرودت این نکته را خیلی شتابان تذکر میدهد که کوروش کبیر خود نخست بدون انکه توجهی به یونیه ایها کند و انان را حساب بیاورد٬ عازم اکباتان شد. در واقع٬ بابل و اقوام باختریش( باکتریان ) و سکاها و مصری برای او مشکلاتی فراهم کرده بودند و او قصد داشت تا شخصا علیه این دشمنان وارد نبرد شود و یکی از فرماندهان خویش را به کارزار ایونی مامور کرد. به گفته دیگر از اغاز بهار ۵۴۶ پیش از میلاد کوروش کبیر ناگذیر بود در چند جبهه به یکباره وارد جنگ شود.

( شورش پکتی یس و فرماندهی هارپاگ )

   ژوستن مینویسد:( وقتی لیدیایی ها کوروش کبیر را سرگرم کارهای یونانیان دیدند٬ سر به شورش برداشتند. ) این مولف متاخر به شورش پکتی یس لیدیایی که از طرف کوروش کبیر مامور بسیج عشایر بود اشاره میکند. پکتی یس لیدیایی ها را بر ضد تبلوس و کوروش کبیر به عصیان وادار میکند و شهر سارد را به اشغال خود در می اورد.

  کوروش٬ وقتی در راه اکباتان از وقوع شورش در سارد اگاه میشود٬ مزرس مادی را همراه با بخشی از سپاه خویش برای سرکوب پکتی یس به سارد میفرستد. سرانجام مزرس به سارد می اید و دوباره شهر را تحت تسلط پارس رد می اورد و پکتی یس را به اسارت در می اورد. بعد از مرگ مزرس٬ کوروش کبیر هارپاگ مادی را به اسیای صغیر میفرستد که دیودور به او عنوان فرمانده سرزمین های ساحلی داده است. سرانجام پس از صرف چهار سال وقت هارپاگ توانس تمام شهرهای ساحلی را که در گذشته زیر تسلط لیدی بودند را به مستملکات هخامنشیان اضافه کند و تمام انها را بنده پارسها سازد.

  در سال ۵۴۶ پیش از میلاد کرزوس که سرمست از ثروت و قدرت خویش بود و تمایل داشت که به تقلید از پیشینیان خویش٬ مستملکات خود را در جهت شرق گسترش دهد در تدارک سپاه و حمله به کوروش کبیر به بهانه گرفتن انتقام شکست برادرزنش آستیاگ مشغول شد و سپس به کاپادوکیه لشکر کشید و امید ان داشت که کوروش و قدرت پارس را سرنگون سازد. خلاصه انکه کرزوس بر ان بود تا از اوضاع و احوال تازه دنیای زمان خود٬ برای پایان دادن به عهدنامه سال ۵۸۵ که در ان قلمرو و اقتدار لیدیه به مرز هلیس محدود میشد٬ بهره برداری کند.

  حمله کرزوس موجب شد تا آزادی انتخاب در مقاصد استراتژیکی از کوروش سلب شود٬ پیوستن سپاهیان مادی و لشکریانی که فرمانروایان اسیای مرکزی بعد از سقوط اکباتان و در پی سر به فرمان گذاشتن٬ با خود اورده بودند٬ اینک کوروش را در راس یک نیروی نظامی بسیار مقتدر قرلر داده بود به ویژه که او در مسیر پیشروی خود نیز به تدریج سپاهیان مناطق سر راه را بسیج میکرد به گونه ای که سرانجام بنا به نوشته هرودت جهانگشای پارس٬ در برابر کرزوس از برتری عددی انکارناپذیری برخوردار شد و علاوه بر ان ابزار الات پر قدرت قلعه کوبی در اختیار داشت که در محاصره شهر سارد و نقاط دیگر یاری بزرگی به او دادند.

  به گفته دیودور سیسیلی کوروش پس از ورود به کاپادوکیه٬ قاصدانی به سوی کرزوس فرستاد و به آنها ماموریت داد تا به پادشاه لیدی تفهیم کنند که از این پس او فقط مبتواند به عنوان یک ساتراپ در مملکت خویش باقی بماند و این مطلب به یک صورت به منزله این پیشنهاد بود که کرزوس٬ بدون انکه جنگ و جدال و خونریزی روی دهد٬ استیلای پارس را بر مملکت خویش به رسمیت بشناسد. میتوان حدس زد که پاسخ پادشاه لیدی در برابر این پیشنهاد چه میتوانسته باشد.

  در برابر کوروش کبیر٬ کرزوس٬ اشکارا نسبت به قدرت خویش احساس اعتماد میکرد. از یک سو با اسپارت عهدنامه مودت و اتحاد امضا کرده بود که امید داشت به یاری ان نیروهای کمکی و تقویتی از این دولت شهر حاصل کند و از سوی دیگر سفیران و هدایای گران بها به معبد دلف فرستاده بود و غیبگوی دلف٬ در برابر پرسشهای او مطابق معمول پاسخهای دو پهلو داده بود که هرودت ان را چنین نقل میکند: اگر با پارسیان به جنگ پردازد٬ پادشاهی بزرگی را ویران خواهد ساخت... و تاریخ به کرزوس نشان دا انچه قرار بود ویران شود٬ پادشاهی خود او بود. علاوه بر ان عهدنامه اتحادی نیز میان او و پادشاهی بابل جدید و آمازیس فرعون مصر برقرار بود که به نظر میرسد که آمازیس سپاهیانی به کمک او فرستاد که در زد و خورد با پارسیان٬ در موارد متعدد نقش مهمی بازی کردند. در عوض بابل دخالتی نکرد٬ میتوان فرض کرد که نبونید که رد این زمان در عربستان میزیست و بلشزر پسر و جانشینش در بابل چندان ناراضی نبودند که دو رقیب اصلی بابل با یکدیگر در جنگ و نزاع باشند.

  حمله شتابان کرزوس در فراسوی هلیس با سپاهیان کوروش مصادف شد و چون در نبردی که در پتریا در کاپادوکیه روی داد٬ نتیجه ای حاصل نشد٬ کرزوس مصمم شد راه عقب نشینی را در پیش بگیرد و از فصل زمستان برای برپا داشتن یک ارتش مقتدر استفاده کند. کرزوس حساب میکرد که در این مدت از نیروهای کمکی متحدانش بهره مند خواهد شد. پس سپاهیانی را که به کاپادوکیه اورده بود در قرارگاه زمستانی خویش تقسیم کرد. اما کوروش٬ با انکه ضرورت ایجاب میکرد تا احتیاط را به حد نهایت٬ در تمام موارد رعایت کند٬ بر خلاف هرگونه انتظار٬ در دل زمستان به حمله پرداخت و ارتش لیدیایی را درست در زمانی که در استانه پراکنده شدن بود غافلگیر کرد.

  این حمله متهورانه٬ پی امد و نتیجه براورد و امادگی و تجزیه و تحلیل ظریف و دقیق از وضعیت تدارکاتی و موقعیت سیاسی بود. کوروش حق داشت که از یک ارتش تقویت شده لیدیایی که هرودت٬ دلیری و ارزش رزمی ان را تحسین کرده بود در بیم و هراس باشد. کوروش کبیر بر این نکته اگاه بود که شکست احتمالی او در لیدی در نزد مغلوب شدگان دیروزش امیدهایی برای نابود کردن قدرت و استیلای او که به زعم انها هم لرزان و شکننده بود٬ پدید خواهد اورد. یونانی ها به محض انکه ورود کوروش کبیر به سرزمسن لیدی٬ بدیهی شد٬ هیچ نوع نیروی کمکی به سارد اعزام نکردند. پس از نبرد پتریا٬ شهر ملطیه که طور سنتی یک شهر مادگرا بود به کوروش اعلام کرد که برای توافق٬ امادگی دارد.

  در پی زد و خوردهایی که همگی نیز به سود کوروش نبودند٬ نبردی که در مجاورت شهر سارد روی داد٬ کرزوس را ناگزیر ساخت تا به قلعه شهر سارد پناه ببرد که دژی تسخیرناپذیر به شمار میرفت. از اینجا پادشاه لیدی پیغام های زیادی برای متحدان خویش فرستادو لیکن در چهاردهمین روز محاصره به تصرف کوروش در امد و خبر سقوط ان در همان لحظه ای به اسپارت رسید که نیروهای کمکی این شهرـ دولت عازم اسیای صغیر بودند تا به یاری کرزوس بپردازند. سقوط سارد در سراسر خائر نزدیک٬ بهت و حیرتی به همان عظمت برانگیخت که سقوط نینوا در سال ۶۹۲ بر انگیخته بود.

   سرانجام نبرد بین دو سپاه سر میگیرد. یک متن بابلی به نام سالنامه نبونید جریان جنگ را اینگونه بیان میکند: کوروش با سپاه اندک خویش٬ سپاهیان عظیم اومان ـ ماندا را پراکنده کرد و بر آستیاگ پادشاه ماد چیره شد و او را به اسارت به وطن خویش برد. و در کتیبه ای دیگر از همین سالنامه چنین بیان میشود: آستیاگ لشکر اراست و به قصد پیروزی به جنگ کوروش پادشاه آنشان شتافت... سپاه٬ بر علیه آستیاگ طغیان میکند و او زندانی شد٬ او را تسلیم کوروش کردند٬ کوروش به سمت اکباتان (هگمتانه) شهر پادشاهی رفت. زر٬ نقره٬ اموال ایشان به غنیمت از اکباتان گرفت و به آنشان فرستاد.

  این نوشته ها اشاره ای به چگونگی جنگها و شکست ها و پیروزیهای دو طرف نمیکند و فقط به کلیات یعنی پیروزی کوروش و خیانت هارپاگ اشاره میکند. مورخان متعددی که شرح کامل واقعه را روایت کرده اند بیان میکنند که پیروزی کوروش به سختی به دست امده است و خیانت هارپاگ چندان نبوده که باعث شود به یکباره سر